Bitkisel Ürünlerde Tağşişatı Engelleme Programı (Botanical Adulterants Prevention Program)

Üniversite öğrencilik yıllarımızda Prof. Dr. Ekrem Sezik Hocamızdan duyduğumuz "tağşişat" kelimesinin yıllar sonra hayatımın orta yerine gelip oturacağını hiç düşünmemiştim. (TDK sözlüğüne göre tağşiş; bir şeyin içine başka bir madde karıştırma; katıştırma ve saflığını bozma anlamına geliyor.)

Aslında tez hocam Prof. Dr. Fatma Ergun sayesinde Türkiye piyasasındaki nane (Link), bamya çiçeği (hibiskus) (Link), ökaliptus (Link) ve ardıç meyvesi örnekleri üzerinde analizler yapmış ve bu çalışmaları yayınlamıştık. Ama bu yayınlar daha çok örneklerin farmakopeye uygunluğu ve kalite kontrol analizlerini içeriyordu. Tağşiş edilmiş örnekleri saptasak da bu örneklere neler karıştırıldığını tespit etmeye çalışmamıştık.

Hepimizin bildiği gibi doğal ürünler ve bitkisel takviyeler dünya genelinde giderek artan bir ilgi görüyor. Ancak bu ilgi, tedarik sorunları, küresel ısınma ile değişen verim ve ekonomik kaygılarla birleşince, kalite sorunlarını ve özellikle tağşiş riskini de beraberinde getiriyor. Tam da bu noktada Botanical Adulterants Prevention Program (BAPP) devreye giriyor. 

2011 yılında American Botanical Council (ABC), American Herbal Pharmacopoeia (AHP) ve University of Mississippi’s National Center for Natural Products Research (NCNPR) bitkisel takviye sektöründe artan tağşiş sorunlarına dikkat çekmek ve çözüm üretmek amacıyla güçlerini birleştirmiş ve böylece BAPP kurulmuş. Bu kurumlar, tağşişin hem Amerika’da hem de küresel pazarlarda satılan pek çok popüler bitkisel ürünün kimliği ve kalitesi hakkında ciddi soru işaretleri yarattığını belirterek, sektörü eğitmeye yönelik kapsamlı bir program başlatmış. Bu geniş çaplı girişim 14 yıldır, tağşişin neden olduğu sorunları, zorlukları ve olası çözümleri tüm paydaşlara daha iyi anlatmayı hedefliyor. 

BAPP’in çalışmaları; bilimsel yayınlar, tağşişat raporları, laboratuvar analiz yöntemlerini içeren kılavuzlar, bültenler, kongre sunumları, online seminer ve eğitimler ile bunların anlatıldığı sosyal medya materyalleri gibi geniş bir alanı kapsıyor. Program; üreticiler, bilim insanları, düzenleyici otoriteler ve tüketiciler arasında bir köprü görevi görerek amacını net bir şekilde ortaya koyuyor: bitkisel ürünlerde güvenilirliği artırmak ve tağşişi en aza indirmek.

BAPP ile tanışmam daha eski olsa da çalışmalarında yer almaya başlamam 2021 yılının Nisan ayında denk geliyor. Çalıştığım ilk proje sarı kantaron laboratuvar analiz kılavuzuydu. Bu kılavuza linkten ücretsiz ulaşmanız mümkün. Sadece kullanıcı olmak için kayıt olmanız gerekiyor: Sarı Kantaron Bülteni

Daha sonra 2022'de ak günlük (frankincense) laboratuvar analiz kılavuzu ve çörekotu tağşişat bülteninin yazımında görev aldım. 2023 Ocak ayında BAPP'ı tanıtmak ve sosyal medya üzerinden çalışmalarımızı daha fazla kişiye duyurabilmek için LinkedIn platformunda bir hesap açtık. Ben sosyal medya içeriklerimizi hazırlayarak haftanın iki günü güncel paylaşımlar yapıyorum. Bizi bu adresten takip edebilirsiniz: LinkedIn

Sonraki BAPP projesi dünya çapında bitkisel ürünler piyasasındaki tağşişatın boyutunu belirlemeyi hedefliyordu. Önce piyasayı temsil edebilecek, satış rakamları yüksek olan 5 bitki (ekinazya, ginkgo, kara mürver, kara yılan kökü. zerdeçal) seçtik. Ve bu bitkilerin piyasadaki tıbbi ürünleri üzerinde yapılmış safllık-tağşişat araştırmalarını derledik. Bu çalışmamız yaklaşık 1.5 yıl sürdü ve 2024 yazında Natural Product Reports’ta yayımlandı (Link). Stefan Gafner ve Mark Blumenthal ile birlikte böyle yüksek etki faktörlü (IF=10.6) bir dergide yayınım olması zaten çok heyecan verici iken bu yayının ilk yazarı olmak da benim için ayrıca büyük bir gurur kaynağıydı. 

2025 Bacopa monnieri tağşişat bültenin basılması ile başladıysa da asıl olarak üzerinde en yoğun çalıştığım proje olan ginseng ile geçti diyebilirim. 

Nisan ayında ginseng tağşişatı üzerine derlediğimiz ilk bulgularımızı Mississippi'de her yıl düzenlenen International Conference on the Science of Botanicals (ICSB) kongresinde poster olarak sunduk. Kongrede posterimiz çok ilgi görünce bu çalışmayı Natural Products Communications dergisinde Prof. Dr. Michael Heinrich adına yayınlanacak özel sayıya yayın olarak yollamaya karar verdik. Makalenin basıldığı haberini de en kısa zamanda sizlerle paylaşmayı diliyorum. 

2025 ginseng tağşişat bülteninin basılması ile kapanacak gibi gözüküyor. 2026'ya beni heyecanlandıran iki farklı proje ile giriyoruz. BAPP’a katkı sunmak için keyifle ve heyecanla çalışıyorum. Çalışmalarımızın daha fazla kişiye ulaşması ve uluslararası platformlarda duyurulması beni çok mutlu ediyor. Umarım yaptığımız projeler bu konudaki farkındalığın artmasına katkı sağlar ve daha güvenilir, etkili ve saf bitkisel ürünlerin piyasadaki yeri her geçen gün daha da artar.